Polish translations of Justus Lipsius’ works in the 16th-18th centuries
Journal Title: Wschodni Rocznik Humanistyczny - Year 2016, Vol 0, Issue
Abstract
Polskie przekłady dzieł Justusa Lipsjusza w XVI-XVIII wieku Artykuł prezentuje wszystkie, jakie dotychczas udało się zidentyfikować, przekłady I parafrazy dzieł Justusa Lipsjusza, dokonane w Polsce do końca XVIII wieku. Są pośród nich zarówno fragmenty, jak i całe pisma niderlandzkiego myśliciela tłumaczone na język polski. Zwięzłą charakterystykę poszczególnych prac translatorskich poprzedza alfabetycznie ułożona lista dzieł, które wzięli na warsztat polscy „lipsjaniści”. Siedem najgłówniejszych prac humanisty z Overijse: Admiranda, sive De magnitudine Romana libri quattuor, De calumnia oratio, De constantia libri duo, De militia Romana libri quinque, Epistolae, Monita et exempla politica libri duo, qui virtutes et vitia principum spectant oraz Politicorum, sive Civilis doctrinae libri sex, qui ad principatum maxime spectant zogniskowało zainteresowanie ośmiu (i to wcale ani nie najbardziej znanych, nieobecnych więc I w syntezach historycznoliterackich, ani nie najbardziej utalentowanych) naszych literatów: księdza Pawła Szczerbica (1552–1609), nauczyciela Janusza Piotrowicza (XVI/XVII w.), dymisjonowanego jezuity Andrzeja Wargockiego (ur. 1557/1559), jezuity Ignacego Omiecińskiego (1717–1783), jezuity Franciszka Paprockiego (1723– 1790), księdza Michała Hieronima Juszyńskiego (1760–1830), Wojciecha Baczyńskiego oraz bliżej nieznanego osiemnastowiecznego tłumacza dzieła Monita et exempla politica. Omówienie cech przekładów, parafraz, kontaminacji, będące w istocie streszczeniem monografii im poświęconej (Justus Lipsjusz i dawne przekłady jego dzieł na język polski, Wyd. KUL: Lublin 2010), ma na celu nie tylko proste podsumowanie i przypomnienie ustaleń sprzed lat, ale może nade wszystko ponowne zwrócenie uwagi na „długie trwanie” lipsjańskiego paradygmatu humanistycznego, wpływ owych dokonań translatorskich na rozwój języka polskiej prozy polityczno-filozoficznej oraz pokazanie w zwięzłym ujęciu, jak praca nad przekładem (czasem dwukrotnie podejmowana przez różnych tłumaczy w odniesieniu do jednego utworu) warunkowana jest przez przemiany ideowe i estetyczne, dające się zauważyć na przestrzeni przeszło dwu stuleci, oraz rzeźbiona z jednej strony przez wartości środowiskowe (jezuici), z drugiej – przez racje pragmatyzmu społecznego. Warto zarazem podkreślić, iż zaprezentowane omówienie uwzględnia pracę nie zidentyfikowaną wówczas, gdy powstawała monografia przekładów Justusa Lipsjusza. Odkrycie – najwyraźniej celowo maskowanego przez autora – tłumaczenia, dokonane przez prof. Paulinę Buchwald-Pelcową, ujawniło bowiem trzecią w Rzeczypospolitej próbę zmierzenia się z dialogiem De Constantia niderlandzkiego kodyfikatora neostoicyzmu na Starym Kontynencie. Z żadnej wszakże wzmianki nie wynika jakoby – publikowana rok przed trzecią już edycją tłumaczenia Janusza Piotrowicza z 1599 roku, jaka ukaże się u wileńskich jezuitów (1770), i 14 lat przed drugim przekładem dzieła na język polski, dokonanym przez jeziutę Ignacego Omiecińskiego (1783) – Stateczność umysłu albo Nauka polityczna o statecznej cierpliwości podczas złych czasów (Warszawa, drukarnia J.K. Mci i Rzeczypospolitej, Kolegium Societatis Iesu, 1769), podpisana przez wojewodę witebskiego Andrzeja Kazimierza Kryszpina-Kirszenszteina, była rezultatem przekładu jednego z najszerzej znanych w dawnej Europie dzieła Lipsjusza. Autor najpewniej przywłaszczył sobie pracę i chciał uchodzić za jej twórcę. Oto jeszcze jeden przyczynek do XVIII-wiecznych technik translatorskich i zarazem (niestety) do dziejów plagiatorstwa w dawnej Rzeczypospolitej.
Authors and Affiliations
Justyna Dąbkowska-Kujko
Keywords
Related Articles
- EP ID EP193009
- DOI -
- Views 335
- Downloads 0
Tłumacz przysięgły języków wschodniosłowiańskich we współczesnym otoczeniu prawno-ekonomicznym
This article explores the legal and economic situation which arose several years ago, has been developing for this time and in which sworn translators and interpreters are placed today. Description of these circumstances...
Fenomen śmiechu w kontekście post-totalitarnej praktyki na podstawie sowieckiej i polskiej anegdoty z lat 70-ch i 80-ch ХХ wieku
The author proposes a comparative analysis of the laugh culture of USSR (Union of Soviet Socialist Republics) and PPR (Polish People’s Republic) based upon the exploration of the political anecdote of the 1970–1980-s. Ac...
История одной командировки 1939 года:из записных книжек Павла Леонидовича Далецкого
The article is devoted to the notes of Pavel Daletsky drawn up during the Soviet delegation of writers to the Western Belarus (Poland under Soviet occupation) in October 1939. Among the notes, collected as a source for f...
Wprowadzenie do „Izwieszczenija o sogłasniejszich pomietach” źródłem do poznania dziejów reformy śpiewu cerkiewnego na Rusi w drugiej połowie XVII wieku
The author undertakes an attempts to historical analysis of the introduction to the excellent theoretical treatise of the Old Ruthenian church singing, the so-called „Izwieszczenija o sogłasniejszich pomietach” by Aleksa...
Transatlantycka strategia wobec Rosji w kontekście kryzysu ukraińskiego
The aim of the article is an attempt to identify the basic problems in adopting the transatlantic strategy towards the Russian Federation in the context of the war in Ukraine. The challenge for the United States, the Eur...