Brecht et Platon : théâtre comme révolution. Défa miliari sation vs. répéti tion
Journal Title: DYSKURS Pismo Naukowo-Artystyczne ASP we Wrocławiu - Year 2014, Vol 17, Issue 17
Abstract
Leszek Brogowski Brecht i Platon: teatr jako rewolucja. Efekt obcości a powtórzenie Czy da się pomyśleć – lub zrealizować – inscenizację rewolucji jako zdarzenie samego procesu rewolucyjnego, a nie jako przedstawienie teatralne, powtarzalne i co wieczór powtarzane? Artykuł Leszka Brogowskiego, przygotowany na sympozjum brechtowskie w Rennes w roku 2010, jest próbą odpowiedzi na to pytanie, pytanie wykraczające poza samą treść dramatyczną przedstawiania rewolucyjnej historii. Taki bowiem sens miały teatralne poszukiwania Brechta. Już Saint-Just świadom był konieczności uzupełnienia rewolucji spo- łecznej, zmierzającej do stworzenia sprawiedliwego społeczeństwa, przemianą – rewolucją – świadomości. Rewolucja taka jest bowiem nieodwracalna: uświadomienie sobie czegoś nie pozwala się cofnąć, i czynić, jak gdyby nie miało ono miejsca, jak gdybyśmy ciągle żyli w nieświadomości... Chyba, że zaakceptuje się obłudę lub konformizm. Uczestnictwo sztuki nowoczesnej w procesach rewolucyjnych polegałoby zatem na prowokowaniu tego typu „rewolucji świadomości”. Artykuł Leszka Brogowskiego broni intuicji Brechta, który odwoływał się do Platońskiej refleksji nad teatrem. Platon nie potępiał sztuki, jak się często powtarza, ale jedynie pewne sposoby jej uprawiania. Jego krytyka teatru oparta jest na zidentyfikowaniu jedynego w swoim rodzaju doświadczenia, które wymyka się poetyckiej i teatralnej mimesis (naśladownictwu), a mianowicie myśli. Imitacja myśli nie jest myślą. Na tym, zdaniem Platona, polegała słabość greckiego teatru, a Brecht krytykę tę jedynie pogłębia. Nieustannie powtarza, że utożsamianie się widza z bohaterami spektaklu nie może już dłużej służyć za estetyczną zasadę teatru. Aby wzbudzał myśl i zachęcał do działania, teatr mnożyć musi rozwiązania, które zaburzają, opóźniają lub wręcz uniemożliwiają tego typu estetyczne utożsamienie i ustanawiają krytyczny dystans między widzem i wystawianą sztuką. Postawa krytyczna polega, jeśli idzie o społeczeństwo, na dokonaniu rewolucji, deklaruje Brecht. Całość elementów teatralnych pozwalających na wprowadzenie postawy krytycznej opisana jest przez Brechta w jego teorii Verfremdung, czyli „efektu wyobcowania”. W jego własnych inscenizacjach efekt ten przybiera na przykład postać transparentów, które są częścią akcji dramatycznej, ale zarazem elementem manifestacji robotniczych na ulicach miasta. Brechtowski model krytycznego dystansowania, zmierzający do rewolucji świadomości, przeciwstawia się zarówno mimesis, jak i katharsis, a zwłaszcza, jak Brecht często podkreśla, burżuazyjnemu teatrowi, który do dziś nas jeszcze przytłacza. Udane przedstawienie teatralne, szczęśliwe rozwiązanie akcji dramatycznej, miałoby, zdaniem Brechta, polegać na nastaniu nowego porządku społecznego. Opierając się na trzech przykładach: na zdarzeniu rewolucyjnym sensu stricto, a mianowicie na pogrzebie Marata, na inscenizacji Germinal Zoli w teatrze Châtelet w Paryżu w 1885 roku przez Williama Busnacha i na premierze Matki Brechta, artykuł Leszka Brogowskiego analizuje złożony zespół pytań na temat relacji, jaką teatr mógłby ustanowić między postawą krytyczną, przemianą świadomości widzów, suwerennością myślenia i procesami rewolucyjnymi, starając się zidentyfikować zarazem przeszkody skonstruowane przez teorię estetyczną, jak i trudności, jakie napotykała praktyka teatralna samego Brechta. W konkluzjach autor proponuje zaskakujące rozwiązanie, którego punktem wyjścia jest Brechtowska rewindykacja naukowego charakteru jego teorii Verfremdung. Artykuł Leszka Brogowskiego Brecht et Platon: théâtre comme révolution. Défamiliarisation vs. répétition ukazał się z niewielkimi skrótami w La Révolution mise en scène, pod redakcją F. Maier-Schaeffer, Ch. Page i C. Vaissié, Rennes, PUR, seria Le spectaculaire, 2012, p. 241–254. Artykuł opublikowany zostaje w „Dyskursie” za uprzejmą zgodą redaktorów. 2 4 Leszek Brogowski Leszek Brogowski Brecht and Plato: Theatre as Revolution. The Effect of Alienation and Repetition Would we be able to think about staging—or stage—a revolution as an event connected with the revolutionary process itself, rather than as a theatrical performance, repeatable and repeated every evening? In his attempt to answer the question, Leszek Brogowski wrote an article for the Brecht symposium in Rennes in 2010. In fact, the question is of going beyond the content of the dramatic presentation of revolutionary history because Brecht himself was interested in theater. Even Saint-Just was aware of the necessity to add to social revolution, aimed at creating a just society, an element of transformation of consciousness (revolution of consciousness). This kind of revolution is irreversible: when we realize something, we are not able to go back, therefore we cannot behave as if it had no place, as if we still lived in ignorance. Unless we accept the hypocrisy and conformism. Participation of modern art in revolutionary processes is based on provoking this kind of ‘revolution of consciousness’. Leszek Brogowski defends Brecht’s intuition because he is aware that Brecht thought of Platonic reflection on theater. Plato did not condemn art, as is often written— he only condemned certain artistic ‘ways’. His criticism of theater ncludes identifying the unique experience that defies poetic and theatrical mimesis (imitation), namely: thoughts. Imitation of thought is not a thought . Plato believed that the weakness of the Greek theatre was connected with that factor and Brecht’s criticism contributes to strengthening of Plato’s criticism. Brecht said many times that that on-lookers’ identification with the characters of the play can no longer serve as an aesthetic principle of theater. In order to o arouse thought and encourage to act, theater must use more and more stimuli which interfere with, delay or even prevent this type of aesthetic identification and form critical distance between audience and stage. Brecht described all theatrical elements which are connected with critical attitudes in his theory of Verfremdung or ‘alienation effect’. In his own theatrical productions, he used, for example, banners as parts of dramatic actions and also as props in workers’ street demonstrations. Brechtian model of critical distancing leading to a revolution of consciousness is in opposition to both mimesis and catharsis. Brecht often used the idea when he spoke against the bourgeois theater, which to this day still overwhelms us. Brecht believed that successful theatrical performance, an adequate staging of dramatic action, relied on the advent of a new social order. Based on three examples: 1. sensu stricto revolutionary event, namely, the funeral of Marat, 2. the staging of Zola’s Germinal at the Châtelet Theater in Paris in 1885 by William Busnach and 3. the premiere of Brecht’s Mother, Leszek Brogowski analyzed the complex set of questions connected with theater and its role in formation of critical attitudes (transformation of consciousness), sovereign thinking and revolutionary processes. Brogowski tried to identify both the barriers of aesthetic theory and difficult problems connected with Brecht’s own theatrical experience. In conclusion, Brogowski offered a surprising solution: he wrote that scientific character of Brecht’s Verfremdung theory should be revindicated as the starting point of further discussion on the subject. Leszek Brogowski’s article entitled Brecht et Plato: théâtre comme révolution. Défamiliarisation vs . répétition was published with some cuts in La Révolution mise en scène edited by F. Maier-Schaeffer, Ch. Page and C. Vaissié, Rennes, PUR, a series of Le spectaculaire, 2012 , p. 241–254. The ‘Dyskurs’ magazine publishes the article based on kind permission of the editors.
Authors and Affiliations
Leszek Brogowski
Keywords
Related Articles
- EP ID EP75236
- DOI -
- Views 120
- Downloads 0
Obserwacja, pamięć, obraz. O wierszach Wioletty Grzegorzewskiej
Czy człowiek istnieje tylko konceptualnie? Antropologiczny wątek w myśli Kosutha i Świdzińskiego
Kazimierz Piotrowski Can a man exist only conceptually? Kosuth and Świdziński’ s anthropological ideas In ‘Notes on “Crane” (1970), Joseph Kosuth hypothesized that art ‘only’ existed in conceptual form, because people (p...
Abstrakcja w fotografii; próba narracji poza znaczeniem
Photography, like any art, is connected with many aspects of human thought. It kindles the process of thinking and it gets across various aspects of understanding the reality by all photography lovers. From the beginning...
Początki sztuki abstrakcyjnej w Polsce na przykładzie twórczości ekspresjonistów poznańskich związanych z czasopismem „Zdrój” (1917–1922)
Prof. S. Kubicki (living in Berlin), the son of Margarete and Stanisław Kubicki, Polish-German artists, will donate in 2015 to the National Museum in Poznań and the National Museum in Wroclaw about a hundred of drawings...
Nowe, do tej pory niepublikowane fragmenty – rozszerzenia książki Historia naturalna, czyli Patyczki Pana Boga