Kartografia ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego w epoce panowania Jagiellonów
Journal Title: Polish Cartographical Review - Year 2014, Vol 46, Issue 1
Abstract
Autor opisuje mapy, przedstawiające całość lub część ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego, powstałe w okresie panowania w nim władców z dynastii Jagiellonów, tj. w latach 1434–1572. Pokazana jest także rola rodzimej kartografii państw jagiellońskich w stopniowym kształtowaniu obrazu kartograficznego środkowej i wschodniej Europy począwszy od pierwszej ćwierci XVI wieku. Czołowe miejsce wśród późnośredniowiecznych map świata zajmuje wielka rękopiśmienna ścienna mapa zakonnika z Wenecji Fra Mauro, ukończona w 1459 r. Przynosi ona kilka informacji o rozpatrywanym obszarze, m.in. po raz pierwszy występują tu nazwy Białorusi (Rossia Biancha) i Litwy (Litvana). Ważnymi źródłami wielu szczegółowych informacji dla autorów pierwszych map środkowej i wschodniej Europy były dwa opisy geograficzne tych ziem: rękopiśmienna Chorographia Regni Poloniae Jana Długosza z lat siedemdziesiątych XV w. oraz Tractatus de duabus Sarmatiis... Macieja z Miechowa, opublikowany w Krakowie w 1517, mający kilkanaście wydań – oprócz łacińskiego także w przekładach: polskim, niemieckim i włoskim. Z obu tych dzieł korzystał ojciec polskiej kartografii Bernard Wapowski, autor trzech ważnych map: Polonii (1526), Sarmacji Północnej (1526) i Sarmacji Południowej (1526 i 1528). Mapy te, opracowane przy udziale Kopernika i innych polskich uczonych, wydrukowane w Krakowie techniką drzeworytu, stworzyły dość szczegółowy i wierny obraz kartograficzny całej Europy Środkowej i znacznej części Europy Wschodniej. Najważniejszą z nich była wielka mapa Polonia w skali około 1:1 000 000, zachowana tylko szczątkowo. Na jej podstawie aż do XVIII wieku były opracowywane kolejne mapy Polski – zmniejszone, z redukcją szczegółów, a zarazem z uzupełnieniami. Najpopularniejsze: Wacława Grodeckiego (Bazylea 1562), Andrzeja Pograbki (Wenecja 1570) i Gerarda Mercatora (Duisburg 1585) funkcjonowały w wielu wydaniach atlasowych. Zmniejszeniem i uproszczeniem mapy Sarmacji Południowej była mapa Polonia et Ungaria. XV. Nova tabula wydana przez Sebastiana Münstera w Bazylei w 1540 r. Daleko idącą syntezą map Wapowskiego były także odpowiednie fragmenty globusa Mercatora (1541) oraz jego map Europy (1554) i świata (1569). Najstarszymi mapami Państwa Moskiewskiego są rękopiśmienna mapa Battisty Agnese i drzeworytowa Moschoviae Tabula ex relatione demetri egri descripta..., dołączona przez Paola Giovio do opisu tego kraju z 1525 r. Do przedstawienia przyległego od zachodu terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego (dzisiejszej Litwy, Białorusi i Ukrainy) obaj włoscy kartografowie wykorzystali jeszcze niewydrukowane mapy Wapowskiego, który w tym czasie utrzymywał stałe kontakty ze środowiskiem naukowym Rzymu. Przeczy to hipotezie rosyjskiego archeologa i historyka B.A. Rybakowa (1974, 1994) o wyłącznie moskiewskich źródłach tych map. Natomiast pierwsza oryginalna, bardziej szczegółowa mapa Państwa Moskiewskiego została opracowana w Wilnie przez Antoniego Wieda na podstawie materiałów przywiezionych z Moskwy i opublikowana w Antwerpii w 1542 roku. Już przed 1569 rokiem na obszarze Wielkiego Księstwa Litewskiego funkcjonowały pierwsze rękopiśmienne wielkoskalowe mapy majątkowe. Znane jest pięć takich map, które powstały między 1527 a 1571 rokiem i przedstawiają stosunki własnościowe oraz spory graniczne w części Ziemi Grodzieńskiej i Podlasia. Kartografię wojskową czasów Jagiellonów reprezentują tylko dwa plany zamku Uła koło Połocka: rękopiśmienny plan oblężenia przez wojska litewskie w 1563 r. i wykonany około 1570 r. drukowany plan jego fortyfikacji pozostający niezrealizowanym projektem.
Authors and Affiliations
STANISŁAW ALEXANDROWICZ
Keywords
Related Articles
- EP ID EP131669
- DOI -
- Views 65
- Downloads 0
Planetary cartography – history, source data, methodology Kartografia planetarna – historia, dane źródłowe, metodyka
From ancient times to the beginning of the seventeenth century it was accepted, according to the theoretical-philosophical Aristotle’s assumption, that the surface of the planets, with the exception of the Earth and the...
Maps in video games – range of applications
The authors discuss the role of the map in various game genres, specifically video games. Presented examples illustrate widespread map usage in various ways and forms by the authors of games, both classic and video. The...
Adaptations of foreign geographical atlases from before 1989 published for the Polish users
The adaptations of foreign cartographical works are the constant publishing practices. The subject matters of these studies are the adaptations of foreign geographical atlases, prepared for the Polish users before 1989....
Effectiveness of cartographic presentation methods applied within small-scale thematic maps in the press and on the Internet
The author discuss effectiveness of cartographic presentations. The article includes opinions of cartographers regarding effectiveness, readability and efficiency of a map. It reminds the principles of map graphic design...
Kartografia ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego w epoce panowania Jagiellonów
Autor opisuje mapy, przedstawiające całość lub część ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego, powstałe w okresie panowania w nim władców z dynastii Jagiellonów, tj. w latach 1434–1572. Pokazana jest także rola rodzimej karto...