Szkoła Rycerska. Recenzja książki Szkolnictwo wojskowe I Rzeczypospolitej, Wojciech Włodarkiewicz (red.), Redakcja Wydawnictw Naukowych Wojskowej Akademii Technicznej, Warszawa 2015
Journal Title: Kwartalnik "Bellona" - Year 2016, Vol 685, Issue 2
Abstract
Geneza oraz funkcjonowanie Akademii Szlacheckiej Korpusu Kadetów Jego Królewskiej Mości i Rzeczypospolitej czy – inaczej – Szkoły Rycerskiej (Korpusu Kadetów) budzi zainteresowanie wielu historyków. Powstała w 1765 roku placówka edukacyjna, jest uważana za pierwszą szkołę wojskową, która przygotowywała słuchaczy do służby Rzeczypospolitej zarówno na gruncie wojskowym, jak i cywilnym.<br/><br/>Pierwsze próby scharakteryzowania działalności Szkoły Rycerskiej i jej znaczenia dla funkcjonowania kraju oraz samej jej genezy zostały podjęte już w drugiej połowie XIX wieku. Podjęli się ich najpierw Józef Teodor Głębocki w pracy <i>Wywód o szkołach rycerskich, czyli wojskowych w Polsce w ciągu dziejowym</i> wydanej w Krakowie w 1866 roku, a później Tadeusz Korzon, który w tomie IV swego dzieła <i>Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta (1764–1794)</i> wydanego w 1897 roku odniósł się do problemu szkolnictwa wojskowego, w tym do Korpusu Kadetów. O Szkole Rycerskiej T. Korzon wzmiankował również w dziele<i> Dzieje wojen i wojskowości w Polsce</i> (tom III) wydanym we Lwowie w 1923 roku. Swoją opinię o Akademii wyraził także Marian Kukiel [<i>Z dziejów organizacji wojsk polskich (1717–1864)</i>, „Wiadomości Polskie” (Piotrków Trybunalski) nr 75 z 7 V 1916 r.] i Antoni Knot (<i>Dzieje szkolnictwa wojskowego w dawnej Polsce</i>, Lwów 1938). Po 1945 roku swoje prace dotyczące Szkoły Rycerskiej wyda li między innymi Kamila Mrozowska (<i>Szkoła Rycerska Stanisława Augusta Poniatowskiego (1765–1794)</i>, Wrocław 1961), Witold Lisowski (<i>Polskie korpusy kadetów 1765–1956,</i> Warszawa 1982) oraz Andrzej Cwer (<i>Edukacja młodzieży w Szkole Rycerskiej Stanisława Augusta Poniatowskiego 1764–1794</i>, Siedlce 2011).<br/><br/>W 2015 roku została wydana monografia poświęcona polskiemu szkolnictwu wojskowemu <i>Szkolnictwo wojskowe I Rzeczypospolitej</i>, która koncentruje się na genezie i dziejach Korpusu Kadetów. Rok wydania pracy nie był przypadkowy, w ubiegłym roku przypadła bowiem 250. rocznica powołania przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego Szkoły Rycerskiej. Redaktorem naukowym opracowania jest prof. dr hab. Wojciech Włodarkiewicz, autorami zaś – pięcioosobowy zespół: prof. dr hab. Marek Wagner, prof. dr hab. Lech Wyszczelski, prof. dr hab. Wojciech Włodarkiewicz, dr hab. Józef Piłatowicz, prof. UPH. oraz dr Adam Ostanek. W ostatnim stuleciu wydano wiele prac o szkolnictwie wojskowym okresu oświecenia, w tym także wzmiankujących o Szkole Rycerskiej, jednak ze względu na ograniczoną objętość niniejszego omówienia nie sposób ich wymienić<sup>1</sup>.<br/><br/>Publikacja jest podzielona na dwie zasadnicze części. Pierwsza, autorstwa profesorów M. Wagnera, L. Wyszczelskiego i J. Piłatowicza, obejmuje problematykę wojskowości europejskiej w XVIII wieku oraz europejskiego szkolnictwa wojskowego tego samego okresu (M. Wagner). Charakteryzuje koncepcje obrony Rzeczypospolitej i ich realizację począwszy od XVI wieku do czasu jej upadku. Założenia teoretyczne organizacji szkolnictwa wojskowego w kraju i praktyczne próby ich realizacji przedstawił profesor L. Wyszczelski, natomiast w tematykę działalności polskich szkół rycerskich (akademii) w kraju i poza nim wprowadza czytelnika dr hab. J. Piłatowicz.<br/><br/>Druga główna część pracy jest poświęcona genezie, organizacji i bazie dydaktycznej Szkoły Rycerskiej oraz jej funkcjonowaniu (W. Włodarkiewicz), a także procesowi kształcenia i wychowania kadetów (A. Ostanek). Tę część dzieła zamyka próba oceny znaczenia akademii dla rozwoju polskiego życia politycznego i funkcjonowania korpusu oficerskiego armii Rzeczypospolitej, udanie przeprowadzona przez dr. A. Ostanka.<br/><br/>Monografia jest opatrzona słowem rektora-komendanta Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie, gen. dyw. prof. dr. hab. inż. Zygmunta Mierczyka, oraz wstępem i zakończeniem (podsumowaniem) pióra redaktora naukowego publikacji prof. dr. hab. W. Włodarkiewicza. Książkę ubogaca streszczenie w języku angielskim, 14 załączników, bibliografia oraz indeksy – osobowy i nazw geograficznych opracowane przez dr. A. Ostanka.<br/><br/>Na uwagę zasługuje układ pracy. Szeroko rozbudowane i opisane zagadnienie powstania, funkcjonowania i znaczenia Szkoły Rycerskiej dla Rzeczypospolitej nie zostało w żaden sposób oderwane od ówczesnej Europy i kraju rzeczywistości politycznej, militarnej, wojskowej (w obszarze szkolnictwa) i ekonomicznej, chociaż ostatni czynnik omówiono w nieco mniejszym zakresie. Główny nurt opracowania, dotyczący Korpusu Kadetów, jest osadzony więc na fundamencie ogólnej sytuacji w Europie w ciągu dwóch wieków bogatych w wydarzenia (XVII–XVIII), w tym w wojny i konflikty zbrojne. Charakterystyka rozwijającej się wojskowości europejskiej, tym samym wojskowego szkolnictwa w Europie w XVIII wieku, pozwala czytelnikowi w sposób niezwykle przejrzysty zrozumieć postulat tworzenia w Rzeczypospolitej szkół o profilu wojskowym, w tym Szkoły Rycerskiej.<br/><br/>Monografia powstała dzięki obszernym kwerendom i pozyskaniu źródeł, na podstawie których udało się zespołowi autorskiemu skrupulatnie odtworzyć, a następnie przeanalizować kluczowe dla podjętej tematyki wydarzenia oraz prowadzić historyczną narrację. Źródła pochodzą ze zbiorów Archiwum Głównego Akt Dawnych oraz Centralnej Biblioteki Wojskowej. Znaczną część dokumentów z epoki – w formie wysokiej jakości fotokopii – umieszczono w załącznikach do pracy. Zamieszczenie w monografii wielu zdjęć, schematów, tabel, map oraz przywołanie dokumentów źródłowych i umieszczenie ich fragmentów w treści rozdziałów daje odbiorcy możliwość szybkiej analizy czytanych treści i zarazem podnosi walor graficzny opracowania. Korzystanie z samej monografii znacząco ułatwiają indeksy – osobowy i nazw geograficznych. Ważna z punktu widzenia czytelnika jest również klarowność języka oraz syntetyczne ujęcie głównych faktów historycznych, o których wzmiankowano na potrzeby publikacji. Nawet słabiej wyedukowany historycznie odbiorca nie ma problemu z odpowiednim odbiorem przedstawionych treści. Ułatwia go również chronologiczno-problemowy układ monografii, pozwala bowiem w sposób systematyczny (kierowany przez autorów) zgłębiać zawarte w opracowaniu treści. Należy podkreślić walory edytorskie publikacji. Bogactwo dobrej jakości fotokopii dokumentów z epoki, twarda oprawa i portrety postaci szczególnie zasłużonych dla Szkoły Rycerskiej – to dodatkowe walory pracy.<br/><br/>Polskie szkolnictwo wojskowe ma długie i bogate tradycje, sięgające XVIII wieku. Do 1795 roku rozwijało się ono na miarę możliwości państwa oraz prywatnych fundatorów, co wynikało zarówno z przesłanek zewnętrznych, jak i wewnętrznych. Coraz większe zagrożenie ze strony potężnych sąsiadów i brak wojska odpowiednio wyszkolonego do obrony kraju wymusiły rozwój szkolnictwa, które – w założeniu – miało przygotować wojskowe kadry dowódcze. Na rozwój szkolnictwa w Rzeczypospolitej (i nie tylko) wpłynęły również idee oświecenia. Postęp techniki wojskowej wymusił rozwój specjalistycznego szkolnictwa wojskowego. Obecnie w kraju działa kilka akademii i wyższych szkół oficerskich, które są naturalnymi spadkobiercami tradycji szkolnictwa wojskowego z okresu I Rzeczypospolitej. Zaliczyć do nich należy: Akademię Obrony Narodowej w Warszawie, Wojskową Akademię Techniczną w Warszawie, Akademię Marynarki Wojennej w Gdyni, Wyższą Szkołę Oficerską Wojsk Lądowych we Wrocławiu oraz Wyższą Szkołę Oficerską Sił Powietrznych w Dęblinie. Studenci i podchorążowie tych uczelni wojskowych kultywują chlubne tradycje swoich poprzedników sprzed wieków.<br/><br/>Monografia szkolnictwa wojskowego w I Rzeczypospolitej ma duże znaczenie edukacyjne i wychowawcze, przede wszystkim dla studentów i podchorążych wspomnianych uczelni wojskowych. Z jednej strony stanowi bogate źródło informacji o początkach szkolnictwa wojskowego, z drugiej zaś ukazuje piękno idei, które przyświecały rozwojowi tego szkolnictwa i które także dzisiaj pozostają aktualne. Publikacja wpisuje się zatem w kanon lektur wspomagających proces wychowania wojskowego żołnierzy i kandydatów na żołnierzy zawodowych. Wojsko – jak zauważa Andrzej Wajda – <i>opiera się głównie na dwu filarach: karności i tradycji. Bez pierwszej nie mogłoby sprawnie działać. Bez drugiej nie miałoby należytej chęci ani do samej służby, ani tym bardziej do walki.</i> […] <i>Przy czym dla żołnierzy i w ich wychowaniu najważniejsza jest tradycja orężna. Nią to syci się duch żołnierski</i><sup>2</sup>.<br/><br/>Wychowanie na tradycjach, także tych bojowych, do których można zaliczyć symbolikę narodową i wojskową, ceremoniał wojskowy oraz takie znaczące środki jak sale tradycji jednostek wojskowych czy żołnierskie pieśni, ma duże znaczenie dla krzewienia patriotyzmu żołnierzy – obywateli. To w salach tradycji można odkryć sens najważniejszych dla żołnierza wartości, niejednokrotnie wypisanych na sztandarach: Bóg, Honor, Ojczyzna czy wolność, patriotyzm, męstwo. Do tych wartości nawiązują lub wręcz odkrywają je patriotyczne pieśni rycerskie, powstańcze, frontowe i partyzanckie.<br/><br/>Środkiem wychowania na tradycjach jest również słowo pisane, książka. To dzięki między innymi literaturze zdobywamy wiedzę na temat narodowej historii, poznajemy ojczyste dzieje. Dlatego każda praca, która przybliża nam historię naszego kraju, kształtuje świadomość narodową czy narodową tożsamość, w tym omawiana monografia, jest niezwykle wartościowa. <i>Naród bez dziejów, bez przeszłości, staje się narodem bezdomnym, narodem bez przyszłości</i><sup>3</sup> – głosi napis na murach bazyliki archikatedralnej św.Jana Chrzciciela na Starym Mieście w Warszawie. Dlatego należy te dzieje odkrywać i następnym pokoleniom uświadamiać wartość własnej przeszłości, wspólnego dobra, jakim jest Ojczyzna. Każdy kraj ma takich żołnierzy, jakie jest społeczeństwo. Ważnym zadaniem wszystkich państwowych ośrodków edukacyjnych i wychowawczych powinna być dbałość o kultywowanie tradycji. Samo wojsko nie jest w stanie bowiem wyręczyć w tym państwa.<br/><br/>W okresie I Rzeczypospolitej takim ośrodkiem kształcącym i przede wszystkim wychowującym była Szkoła Rycerska. Wychowanek Korpusu Kadetów Julian Ursyn Niemcewicz wspominał: <i>Nauka i umiejętności nie pierwszą były wychowanków szkoły tej korzyścią. Droższymi były nierówne te prawidła cnoty, honoru, miłości ojczyzny, ten wstręt ku wszystkiemu, co przynosiło ohydę, które nam wódz nasz, książę Adam Czartoryski, wlewał ustawicznie w serca i umysły nasze. Te to z dzieciństwa wpojone wrażenia sprawiały, iż w trudnych później przygodach, w których się kraj nasz znajdował, rzadko który z kadetów zboczył z drogi cnoty i uczciwości; wielu wsławiło się odwagą, cnotą i najszlachetniejszym w dobrej sprawie poświęceniem się</i><sup>4</sup>. Pisał również: <i>A tak od wstępu do odejścia ustawicznie nam mówiono o Bogu, ojczyźnie i cnocie</i><sup>5</sup>.<br/><br/>Kadeci zdobywali w Szkole nie tylko wiedzę ogólną. Wychowywani na ponadczasowych wartościach, opuszczali jej mury – w obliczu ogarniającej wówczas kraj anarchii i jego wewnętrznego rozkładu – jako świadomi obywatele, przygotowani do służby Rzeczypospolitej profesjonalni oficerowie lub pracownicy administracji cywilnej różnych szczebli. Szkoła stała się wzorem dydaktycznym dla późniejszych placówek edukacyjnych tego typu. Była kuźnią patriotów. Spośród jej absolwentów można wymienić późniejszych generałów: Tadeusza Kościuszkę, Jakuba Jasińskiego, Karola Kniaziewicza, Stanisława Fiszera, Stanisława Mokronowskiego, Michała Sokolnickiego, Karola Sierakowskiego, Kazimierza Sapiehę i Józefa Sowińskiego.<br/><br/><i>Tradycja wychowawcza w Szkole Rycerskiej może służyć jako wielka inspiracja wychowawcza w czasach nam współczesnych</i><sup>6</sup> – pisał Andrzej Cwer. Przesłanie to powinno trafić zwłaszcza do wojskowych ośrodków edukacyjno-wychowawczych. Trudno nie mieć uznania dla autorów za trud upowszechniania historii narodowej i tradycji wojskowej. Pozostaje mieć nadzieję, że podobnych prac będzie się pojawiać coraz więcej. Wiedza o przeszłości jest przecież częścią przygotowania każdego obywatela do służby dla Ojczyzny.<br/><br/>
Authors and Affiliations
Paweł Wołosz
Keywords
Related Articles
- EP ID EP246425
- DOI -
- Views 60
- Downloads 0
Wybrane aspekty polityki bezpieczeństwa i obrony Finlandii
Po zakończeniu zimnej wojny większość państw zachodniej Europy czuła się bezpiecznie i nie zwracała uwagi na rosnące u ich granic zagrożenie. Dopiero agresywne działania Rosji na arenie międzynarodowej skłoniły Zachód do...
Interwencje/wojny Zachodu – cele i strategie*
Autor przedstawia rezultaty własnych badań nad problemem powodzenia i niepowodzenia interwencji zbrojnych (wojen) podejmowanych przez Zachód po zakończeniu zimnej wojny. Pyta o przyczyny takiego stany rzeczy. Poszukując...
Ludowe Wojsko Polskie czy Wojsko Polskie?
W 1944 roku nadal istniały i funkcjonowały na uchodźstwie legalne władze Rzeczypospolitej Polskiej, którym podlegały siły zbrojne zorganizowane na terenie państw sojuszniczych oraz niektóre zakonspirowane formacje wojsko...
Uproszczona procedura planowania działań w wojskach lądowych i wojskach obrony terytorialnej
Proces dowodzenia na poziomie taktycznym w wojskach lądowych i wojskach obrony terytorialnej Sił Zbrojnych RP wymaga od organu dowodzenia nakładu pracy i jest czasochłonny. W wielu sytuacjach pola walki nie będzie czasu...
Ryzyko etapowe w zarządzaniu kryzysowym
Obecnie skuteczne zarządzanie bezpieczeństwem w organizacjach komercyjnych i instytucjach publicznych rozpoczyna się od obligatoryjnych procedur zarządzania zintegrowanym ryzykiem (Enterprise Risk Management – ERM)1. Pod...