Od stalinizmu do „herezji”. Myśl polityczna Milovana Đilasa w latach 1941-1949.
Journal Title: Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej - Year 2012, Vol 47, Issue
Abstract
Znajomość komunizmu, tak wnikliwie przedstawionego w najlepszej i najgłośniejszej pracy Milovana Đilasa pt. [i]The New Class. An Analysis of the Communist System[/i], New York 1957, niewątpliwie wynikała z jego wcześniejszej praktyki politycznej oraz przemyśleń teoretycznych. W latach 1941-1949 Đilas był przecież zarówno politykiem jak i jednym z głównych ideologów i propagandystów Komunistycznej Partii Jugosławii. W swoich późniejszych pismach, książkach i wypowiedziach zaznacza on, że już w czasie wojny zaczął wyrażać wątpliwości, czy idea komunistyczna, tak jak ją wówczas rozumiał, istotnie może być w pełni zrealizowana. Powyższe wątpliwości należy traktować hipotetycznie, podchodzić do nich z pewną rezerwą. Głównie dlatego, że zostały wyrażone później, już po zakończeniu II wojny światowej. Nie mamy możliwości potwierdzenia ich prawdziwości na podstawie innych niż przedstawione w artykule źródeł, dokumentów i przekazów. Niemniej analiza postawy intelektualnej Đilasa po wybuchu konfliktu między komunistami sowieckimi i jugosłowiańskimi z 1948 r. nie pozostawia wątpliwości, że powoli i stopniowo, ale nieodwracalnie, Đilas zaczynał podważać sens i możliwości budowy „socjalizmu” zgodnie z założeniami stalinowskimi. W jego propagandzie początkowe zachwyty sowiecką rzeczywistością poczynały ustępować miejsca krytyce. Oczywiście, w 1949 r., a więc u schyłku omawianego okresu, Đilas nadal był komunistą. Niemniej skłaniającym się do przekonania, że model stalinowski staje się wyraźnym odstępstwem od „prawdziwego” marksizmu. Trudno byłoby określić, w jakim stopniu to przekonanie było autentyczne, w jakim zaś – przede wszystkim konsekwencją polityczną, wynikającą z faktu, że po rezolucji Kominformu z czerwca 1948 r. komuniści jugosłowiańscy, o ile nie chcieli się poddać dyktaturze Stalina, musieli wypracować własną ideologię oraz linię postępowania. Tak czy inaczej, podobnie jak inni przywódcy KPJ, Đilas stawał się „heretykiem” odrzucającym ortodoksję stalinowską. Tak pomyślana „herezja” początkowała próbę budowy własnej, jugosłowiańskiej ideologii, ortodoksji. Do przełomu z lat 1953/1954 Đilas będzie jednym z jej twórców.
Authors and Affiliations
Michał Zacharias
The day before the crash - Bulgarian-Soviet relations in the nineteen eighties.
This article is devoted to changes in Bulgarian-Soviet relations in the last decade of the twentieth century. Throughout the whole postwar period the relations between Bulgaria and the Soviet Union were exceptionally clo...
Stanisław Patek and aspects of russian law enforcement in the Kingdom of Poland, 1875-1914
Stanisław Patek (1866-1944) was a prominent lawyer in the Polish Kingdom in the years 1904-1911. He had links with Masonic, socialist and liberal groupings, and was involved in a diverse range of socio-political activiti...
Prekmurje - oderwanie od Węgier i przyłączenie do Słowenii (1919–1920)
Problematyka prezentowanego artykułu stanowi kontynuację rozważań jego autorki dotyczących Europy Środkowej w historii najnowszej. Główna uwaga w niniejszym artykule została skoncentrowana na niewielkiej pod względem pow...
From stalinism to “heresy”. The evolution of thepolitical thought of Milovan Ðilas, 1941-1949
Knowledge of communism, so carefully presented in the best and the most famous work of Milovan Ðilas entitled [i]The New Class. An Analysis of the Communist System[/i], New York,1957, undoubtedly resulted from his previo...
The soviet security services in Volyn in 1944-1947
History of the Soviet secret police in Volyn is a perfect example to illustrate the main problems of Soviet power in controlling the newly incorporated and also hostile to the USSR territory. On the one hand, we are deal...