طب انتقال خون گذشته، حال و آينده

Journal Title: Khoon - Year 2006, Vol 2, Issue 7

Abstract

طب انتقال خون گذشته، حال و آينده دكتر علي‌اكبر پورفتح‌اله1 خون در طول تاريخ حيات بشر بخشي از زندگي، تفكر و انديشه انساني بوده‌است. با نگاهي به شواهد تاريخي در مسير تكامل طب انتقال خون، چهار مرحله را به طور مشخص در تاريخ ملاحظه مي‌كنيم. الف: در اولين شواهد انسان اوليه هميشه خون را مترادف با مرگ و زندگي مي‌ديده به هنگام شكار با خون‌ريزي از حيوان، تسلط انسان امكان‌پذير مي‌شد و بالعكس با از دست دادن خون قدرت حيات و زندگي هم از دست مي‌رفت و با همين ديد، خون وسيله حيات و زندگي در نگاه انسان اوليه بود همچنان كه امروز هم به شكلي خون وسيله حيات و زندگي است. ب: با همين ديدگاه و نقش خون در حيات و زندگي بود كه خون‌آشامي، به‌عنوان ابراز قدرت در جوامع انساني شكل گرفت. داستان خونخواري از گلادياتورها و يا خوردن خون گلادياتورها توسط حاكمان قدرتمند، بخشي از شواهد تاريخي چنين ديدگاهي مي‌باشد. ج: با توسعه علم، استفاده و كاربرد درماني خون مطرح شد و حجامت براي كاهش آلام و درمان بيماري‌ها در جوامع انساني توسعه يافت. د: امروزه طب انتقال خون مجموعه‌اي ارزشمند را از كاربرد خون به عنوان ابزار حيات و زندگي تا توسعه روش‌هاي فرزيس براي جداسازي اجزاي مختلف خون توسعه داده كه اين مواد با انديكاسيون‌ها و كاربردهاي مشخص مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اگر به اين سير تكاملي از ديد « فلسفه علم» نگاه كنيم در عصر نوسنگي و در اواخر عصر حجر، انسان به اين باور رسيده‌بود كه روح اهريمني، افراد را در بر مي‌گيرد و با سوراخ نمودن جمجمه به شيطان اجازه خروج از سر داده مي‌شود. پيدايش ابزارهاي سوراخ كردن جمجمه و اسكلت‌هايي با جمجمه سوراخ شده در عصر نوسنگي شاهدي بر اين باور و ديدگاه مي‌باشد. شكل تكامل يافته اين تفكر را در اديان باستاني ملاحظه مي‌كنيم كه تفسير و توجيه همه پديده‌ها در انديشه انساني بر دو محور خير و شر و خداي خوبي و بدي استوار بود. در تفكر ايران باستان همه چيز بر دو محور اهورا مزدا و اهريمن استوار بود. اهورا مزدا مظهر پاكي است و اهريمن مظهر شرارت و دشمن بشريت و بيماري‌هايي كه توان فكري و روحي انسان را سلب مي‌كنند بخشي از نيروهاي اهريمني هستند و حجامت با تسهيل آزاد شدن روح اهريمن از نقاط بدن مي‌تواند به كمك آلام بشريت درآيد و با همين نگاه است كه بشر از سه هزار سال قبل حجامت را مي‌شناخته‌ است و گزارش مكتوب از طب سوزني با و بدون خون‌گيري از 400 سال قبل از ميلاد مسيح در تاريخ ثبت شده‌ است. اين ديدگاه و تفكر را در انديشه‌هاي ديني بسياري از مذاهب ملاحظه مي‌كنيم. از مذهب ازدك در آمريكاي لاتين (Azdac) كه طلوع خداي خورشيد را با خوردن خون پيوند زده‌بودند و انسان‌ها را قرباني رضايت خداوند براي ادامه حيات و زنـدگي تلقي مي‌نمودند تا تاريخ دريافت: 30/5 /84 تاريخ پذيرش: 2 /2 /85 1- PhD ايمونولوژي ـ استاد دانشكده پزشكي دانشگاه تربيت مدرس و مركز تحقيقات سازمان انتقال خون ايران طب سنتي شرق كه حجامت و استفاده از زالو و بادكش را به طور وسيع به‌كار مي‌بردند. در اين دوران چون عامل بيماري را عامل ماوراءالطبيعه مي‌دانستند پزشك و روحاني يكي بود و آميزه‌اي از رسوم جادويي و مذهبي براي بيرون كشيدن روح اهريمن و شيطان و كاهش آلام و درد به كار مي‌رفت. در مسير تكامل علم انتقال خون، بقراط (377 الي 460 ميلادي) بيش از همه نقش داشت. بقراط با ارايه تئوري اخلاط 4گانه بدن (خون، صفرا، بلغم و سودا) تحول عظيمي را در طب ايجاد نمود به‌خصوص كه اين انديشه با مشاهدات دقيق باليني همراه شد و طب جالينوسي شكل گرفت كه بر اساس مشاهدات تجربي و ارزيابي دقيق بيمار بر مبناي اخلاط 4 گانه روش‌هاي مناسب و مدوني در طب تجربي ايجاد نمود و با طرح مزاج سرد و گرم و استفاده از اضداد، موفق به تعريف دقيق‌تر بيماري‌ها و مداخله درماني شد و انقلاب بزرگي در طب ايجاد نمود و طب اسلامي بر همين انديشه پايه‌گذاري شد و شخصيت‌هاي بزرگي همچون رازي و الزاهراي و ابوعلي سينا با تدوين تجربيات و ديدگاه‌هاي خود جهش بزرگي را در عالم طب ايجاد نمودند. در تئوري بقراط خون‌ نيروي حيات و جايگاه روح شد و ضعف جسمي و جنون رواني رامنتسب به نقص اين مايع حيات مي‌دانستند و آسان‌ترين ماده قابل برداشت خون بود. از همين رو بسياري از تمدن‌ها كه پايه علمي آن‌ها بر مبناي طب جالينوسي تكامل يافته‌بود همچون طب اسلامي، يوناني، رومي، چيني و اروپايي شاهد گسترش و كاربرد حجامت بود و به طور تجربي بهترين نقاطي كه امكان تيغ زدن بر آن‌ها و جاري شدن خون بود مشخص و ارايه گرديد و در اين ميان طب اسلامي بيشتر از همه با حجامت عجين گرديد و حجامت آنچنان در سرزمين‌هاي اسلامي گسترش يافت كه از حيطه علمي و كاربردي آن توسط «حكما» خارج و در جوامع اسلامي شاهد پيدايش و گسترش دلاكان حجامت‌گر بوديم كه در كنار فعاليت خود كار حجامت را در حمام‌ها انجام مي‌دادند و در فصل بهار با مراجعه به روستاها و نقاط مختلف، خون كثيف مشتريان خود را خارج مي‌نمودند. گسترش دلاكان حجامت‌گر كه نمونه و تصوير آن را در حمام لطفعلي‌خان كرمان كه حكايت از رونق آن در سال‌هاي گذشته مي‌دهد را در جوامع اروپايي هم ملاحظه مي‌كنيم. قرن 11 تا 15 ميلادي را با قاطعيت مي‌توان اوج شكوفايي جراحان آرايشگر در اروپا دانست كه سبب گسترش حجامت در اروپا در ميان آرايشگران شد كه به خوبي به عروق و آبسه‌ها نيشتر مي‌زدند و بازو و پاها را قادر بودند به خوبي قطع نمايند. گسترش اين حرفه در ميان آرايشگران اروپايي به‌خصوص پس از سال 1163 ميلادي گسترش يافت كه راهبان و كشيشان از ارايه سنت حجامت منع شدند. در سال 1744 ميلادي با تبديل جراحي به روش علمي و آكادميك در اروپا جراحان آرايش‌گر حذف و جراحي به شكل نوين خود درآمد و حجامت به شكل علمي (فصد درماني) با انديكاسيون‌هاي مشخص و آكادميك در اواخر قرن 18 و به‌خصوص در سال 1858 توسط واستون و كوندي ارايه شد. شكوفايي و رشد علم ستاره‌شناسي و مطالعه صورفلكي در جوامع اسلامي تأثير مهمي در حجامت و تعيين مكان‌ها و زمان خاص براي كارايي و عمل حجامت گرديد و طبيعي است كه در عصر خود، كاركردهاي فراواني در كاهش آلام بشريت داشت. به قول يكي از محققين اگر امروز احساس خوشي نداشته ‌باشيم مي‌توانيم توصيه نماييم كه يك آسپرين بخوريد همان‌طوركه در قرون گذشته براي هر كس كه احساس خوبي نداشت توصيه مي‌شد حجامت نمايد و احساس كارايي آن‌را همچون آسپرين دريابد. قرن 20 ميلادي اوج شكوفايي طب انتقال خون بود. در آغاز اين قرن (1901) كشف هوشمندانه آقاي لاند اشتاينر استفاده از خون را به عنوان يك ابزار درماني و امكان‌پذير نمود، به طوري‌كه در پايان اين قرن بر اساس تخمين سازمان جهاني بهداشت در هر سال جان 150.000 مادري كه به واسطه خونريزي‌هاي حين زايمان فوت مي‌كردند بر اثر انتقال خون نجات مي‌يافت و دهه 1980 و 1990 با توسعه روش‌هاي فرزيس كه به تفكيك اختصاصي اجزاي مختلف خون قادر است هر جـز مورد نظر از خون اعم از سلول‌هاي مختلف و يا تركيبات پلاسمايـي را خارج و ساير اجزا را به بيمار برگرداند نقطه اوج آرزوهـاي بشـر بـود و امكان استخراج و حذف اختصاصي اجزاي نامطلوب خون را فراهم نمود. در كنار اين دستاوردهاي بزرگ، پيدايش بيماري‌هاي نوظهور HIV و هپاتيت C هم مشكل بزرگي را در عرصه طب انتقال خون فراهم نمود كه سبب شد در آغاز هزاره سوم ميلادي، با دانشي كه از عفونت‌هاي پس از انتقال خون كسب نموده‌ايم، شاهد اهداي كاملاً داوطلبانه و ايثارگرانه خون و ساماندهي اهداي مستمر و آموزش و مشاركت اهداكنندگان در تأمين خون سالم باشيم. در كنار آن اجراي نظام هموويژلانس و تدوين استانداردهاي ملي و مصرف منطقي و بجاي خون «طب انتقال خون» را به عنوان يكي از علوم كاربردي با دستاوردهاي بزرگ براي كاهش آلام بشريت مطرح نموده‌است . متأسفانه هنوز در جامعه ما‌با تأكيد بر پاره‌اي از احاديث كه بر فرض سنديت آن تأييـد كننده دانش روز بشر و دستاورد علمي بشر در مقطع زماني خود بوده ‌است به فرهنگ‌سازي حجامت مي‌پردازند كه مناسب است در اين‌جا به‌عنوان حسن ختام نظر عبدالرحمن بن خلدون را از كتاب معروفش، مقدمه ابن خلدن ذكر نماييم . « دراجتماعات باديه‌نشيني بومي «پزشكي» وجود دارد كه غالباً برتجربيات كوتاه و كم‌دامنه برخي از اشخاص مبتني است و آن طب به طور وراثت از مشايخ و پيرزنان قبيله نسل به نسل به فرزندانشان منتقل مي‌شود و چه بسا كه بعضي از بيماران به سبب آن بهبود مي‌يابند، ولي نه بر حسب قانون طبيعي و نه موافق با مزاج است و قبايل عرب از اين‌گونه تجارب طبي بهره وافري داشتند و در ميان ايشان پزشكان معروفي وجود داشت مانند حادث بن كلاه و طبي كه در شرعيات نقل مي‌شود نيز از همين قبيل است و به‌هيچ وجه از عالم وحي نيست و ... »

Authors and Affiliations

A. A Pourfathollah

Keywords

Related Articles

A Demand Forcasting Model for the Blood Platelet Supply Chain with Artificial Neural Network Approach and Arima Models

Background and Objectives One of the major issues in global healthcare systems is the issue of improving supply chain performance and uncertainties in demand. The aim of this study is to forecast blood platelet demand wi...

تعيين ژنوتيپ‌ ويروس هپاتيت B در استان گلستان

تعيين ژنوتيپ‌ ويروس هپاتيت B در استان گلستان عبدالوهاب مرادي1، وحيده كاظمي‌نژاد2، علي‌اصغر مولانا3، مسعود بازوري4 چكيده سابقه و هدف حدود 5% جمعيت دنيا به ويروس هپاتيت B آلوده هستند. عفونت با اين ويروس، موجب آس...

The association between ABO/Rh blood group and myocardial infarction

The association between ABO/Rh blood group and myocardial infarction Moradi M.1, Alaoddolehei H.2, Farajpour M.1, Sedighian F.2, Naghipour M.3, Jafaripour I.4 1Student Research Committee, Babol University of Medical S...

Frequency of Pulmonary Hypertension among patients with Major Thalassemia in Sanandaj Besat Hospital, 2014-2015

Frequency of Pulmonary Hypertension among patients with Major Thalassemia in Sanandaj Besat Hospital, 2014-2015 Moradveisi B.1, Shahidi M.1, Vahedi S.1, Yazdanifard P.1, Sohrabi M.2, Naleini N.2 1Besat Hospital, Kur...

The consumption rate and the transfusion threshold level of PRBCs in cardiac patients in Tohid Hospital, Sanandaj city

The consumption rate and the transfusion threshold level of PRBCs in cardiac patients in Tohid Hospital, Sanandaj city Jahangirian A.1, Zadsar M.2, Chegini A.2, Alaei M.2 1Tohid Hospital, Sanandaj, Iran 2Blood Transfu...

Download PDF file
  • EP ID EP82435
  • DOI -
  • Views 86
  • Downloads 0

How To Cite

A. A Pourfathollah (2006). طب انتقال خون گذشته، حال و آينده. Khoon, 2(7), 287-289. https://europub.co.uk/articles/-A-82435