Yıldızları Yakalamak: Usturlabın Denizcilikte Kullanımı ve Günümüze Ulaşan Örnekleri
Journal Title: Journal of ETA Maritime Science - Year 2015, Vol 3, Issue 1
Abstract
Astronomide çeşitli problemlerin grafik olarak gösterilmesi, yıldızların yükseklik açılarının ölçülmesi, enlemlerin belirlenmesi, zamanın ölçülmesi, burçlarla ilgili bilgilerin elde edilmesi gibi alanlarda kullanılan usturlab, 18. yy.a kadar denizcilerin açık denizde yer bulmada yararlandıkları bir araçtı. Bir tür kadran askı sistemi ile gözlemde dik olarak kullanılan, taşınabilir bir araç olan usturlab ile ana konumlarda bulunan yıldızların ve güneşin ufuk üzerindeki yükseklik ve azimutları doğrudan ölçülerek konum belirlenirdi. Astronomi tarihinde en yaygın ve en tanınmış araç olan “Astrolabe” olarak adlandırılan usturlab, M.Ö. 4-2. yy.da Yunanlarca bilinmekteydi. Antikçağ’da belirli bir gelişim gösterse de, asıl çeşitliliğinin ve kullanımının 8-9. yy.da Arap-İslam kültüründe arttığı bilinmektedir (1). Haçlı Seferleri sırasında ve Endülüs döneminde Müslümanlar’dan öğrenilen usturlab, özellikle İspanyol ve Portekizli denizciler tarafından enlemleri kutup yüksekliğine göre bulmadaki pratikliği sayesinde açık deniz seyrinde kullanıldı. İslamiyet’in ortaya çıkışı ve geniş bir coğrafyaya yayılmasıyla birlikte namaz, oruç gibi ibadetlerin zamanının ve kıble yönünün belirlenmesinde usturlablar kullanıldı. Osmanlılar’da ise İslam kültürünün devamı niteliğinde gelişen astronomi, 15. yy.ın sonlarına doğru kurumsallaşarak “Müneccimbaşılık” kurumu altında faaliyetini sürdürdü. Bu kurum bünyesinde yer alan muvakkithane ve rasathanelerde usturlab yapımı ve kullanımının devam ettiği görülmektedir (2). Ayrıca usturlablar Türk denizcileri tarafından 15-16. yy.larda denizde kolaylık sağladığı için yoğun olarak kullanıldı. Bu dönemden elimize ulaşan İstanbul’da çeşitli kurumlarda korunan usturlablar bulunmaktadır. Bu çalışmada usturlabın çalışma prensipleri ve kullanımı açıklanarak, denizcilik alanında kullanımına yönelik tarihsel kaynaklardan örnekler verilmektedir. Usturlabın günümüze ulaşan en iyi örneklerinden sayılabilecek İstanbul Topkapı Sarayı, Kandilli Rasathanesi ve Deniz Müzesi’nde yer alan usturlabların künye bilgileri ve teknik özellikleri sunulmaktadır. Bu araçlarla ilgili daha önce yapılmış ayrıntılı araştırma bulunmamaktadır. Çalışmaya kaynak sağlayan usturlablarla ilgili araştırma, ilgili kurumlardan alınan izinler doğrultusunda 2013 yılında İstanbul müzelerinde gerçekleştirilmiştir. Araçlarla ilgili künye bilgileri bulundukları kurumlardan ve araştırmacının kendi incelemeleri sonucunda çıkarılmıştır.
Authors and Affiliations
Yasemin NEMLİOĞLU KOCA
Keywords
Related Articles
- EP ID EP206381
- DOI 10.5505/jems.2015.10820
- Views 136
- Downloads 0
The Impact of Distance and Narrow Waterway on Voyage Cost: Cost Formulation and Implementation on a Dry Bulk Carrier
This paper investigates the impact of distance and narrow waterway factors on voyage costs. The data set is taken from a Turk shipping company and consists of real dates. In the study, it was seen that the fuel consumpti...
Analysis of Empty Container Accumulation Problem of Container Ports
In this study, the empty container problem is evaluated by quantification of factors related to empty container accumulation as well as alternative ways that can be followed for solutions. The study is mainly constructed...
Deniz Ulaştırma Sektörü Çalışanlarında Örgütsel Tutum ve Davranışların Bireysel İş Performansına Etkisi
Örgüt içindeki temel unsurlardan biri olan insan kaynağı, örgütleri amaçlarına ulaştıran en etkili ve önemli kaynaklar arasındadır. Dolayısıyla insan kaynağının iyi yönetilmesi örgütlerin başarısının da ön koşuludur. Bu...
Yenilenebilir Enerjinin Gemilerde Kullanılması: Bir Yağ Barcına Kurulan Hibrit Sistemin Ekonomik ve Çevresel Analizi ile Optimizasyonu
Artan enerji talebi, akaryakıt fiyatları ve fosil yakıtlardan kaynaklanan olumsuz çevresel etkiler, yenilenebilir ve sürdürülebilir enerjiye olan talebi artırmaktadır. Bu nedenle, rüzgâr ve güneş enerjileri günlük hayatt...
Denizaltı Direnç Hesabında Farklı Form Parametrelerinin Etkisi
Denizaltılar bir donanma için olmazsa olmaz unsurlar olup, savaş durumlarında savaşın kaderini tayin eden kritik sualtı araçlarıdır. Geçen yüzyılda tezahür eden iki dünya savaşının tarihi incelendiğinde, tarafların sahip...