Polish translations of Justus Lipsius’ works in the 16th-18th centuries

Apply

Polish translations of Justus Lipsius’ works in the 16th-18th centuries

Journal Title: Wschodni Rocznik Humanistyczny - Year 2016, Vol 0, Issue

Abstract

Polskie przekłady dzieł Justusa Lipsjusza w XVI-XVIII wieku Artykuł prezentuje wszystkie, jakie dotychczas udało się zidentyfikować, przekłady I parafrazy dzieł Justusa Lipsjusza, dokonane w Polsce do końca XVIII wieku. Są pośród nich zarówno fragmenty, jak i całe pisma niderlandzkiego myśliciela tłumaczone na język polski. Zwięzłą charakterystykę poszczególnych prac translatorskich poprzedza alfabetycznie ułożona lista dzieł, które wzięli na warsztat polscy „lipsjaniści”. Siedem najgłówniejszych prac humanisty z Overijse: Admiranda, sive De magnitudine Romana libri quattuor, De calumnia oratio, De constantia libri duo, De militia Romana libri quinque, Epistolae, Monita et exempla politica libri duo, qui virtutes et vitia principum spectant oraz Politicorum, sive Civilis doctrinae libri sex, qui ad principatum maxime spectant zogniskowało zainteresowanie ośmiu (i to wcale ani nie najbardziej znanych, nieobecnych więc I w syntezach historycznoliterackich, ani nie najbardziej utalentowanych) naszych literatów: księdza Pawła Szczerbica (1552–1609), nauczyciela Janusza Piotrowicza (XVI/XVII w.), dymisjonowanego jezuity Andrzeja Wargockiego (ur. 1557/1559), jezuity Ignacego Omiecińskiego (1717–1783), jezuity Franciszka Paprockiego (1723– 1790), księdza Michała Hieronima Juszyńskiego (1760–1830), Wojciecha Baczyńskiego oraz bliżej nieznanego osiemnastowiecznego tłumacza dzieła Monita et exempla politica. Omówienie cech przekładów, parafraz, kontaminacji, będące w istocie streszczeniem monografii im poświęconej (Justus Lipsjusz i dawne przekłady jego dzieł na język polski, Wyd. KUL: Lublin 2010), ma na celu nie tylko proste podsumowanie i przypomnienie ustaleń sprzed lat, ale może nade wszystko ponowne zwrócenie uwagi na „długie trwanie” lipsjańskiego paradygmatu humanistycznego, wpływ owych dokonań translatorskich na rozwój języka polskiej prozy polityczno-filozoficznej oraz pokazanie w zwięzłym ujęciu, jak praca nad przekładem (czasem dwukrotnie podejmowana przez różnych tłumaczy w odniesieniu do jednego utworu) warunkowana jest przez przemiany ideowe i estetyczne, dające się zauważyć na przestrzeni przeszło dwu stuleci, oraz rzeźbiona z jednej strony przez wartości środowiskowe (jezuici), z drugiej – przez racje pragmatyzmu społecznego. Warto zarazem podkreślić, iż zaprezentowane omówienie uwzględnia pracę nie zidentyfikowaną wówczas, gdy powstawała monografia przekładów Justusa Lipsjusza. Odkrycie – najwyraźniej celowo maskowanego przez autora – tłumaczenia, dokonane przez prof. Paulinę Buchwald-Pelcową, ujawniło bowiem trzecią w Rzeczypospolitej próbę zmierzenia się z dialogiem De Constantia niderlandzkiego kodyfikatora neostoicyzmu na Starym Kontynencie. Z żadnej wszakże wzmianki nie wynika jakoby – publikowana rok przed trzecią już edycją tłumaczenia Janusza Piotrowicza z 1599 roku, jaka ukaże się u wileńskich jezuitów (1770), i 14 lat przed drugim przekładem dzieła na język polski, dokonanym przez jeziutę Ignacego Omiecińskiego (1783) – Stateczność umysłu albo Nauka polityczna o statecznej cierpliwości podczas złych czasów (Warszawa, drukarnia J.K. Mci i Rzeczypospolitej, Kolegium Societatis Iesu, 1769), podpisana przez wojewodę witebskiego Andrzeja Kazimierza Kryszpina-Kirszenszteina, była rezultatem przekładu jednego z najszerzej znanych w dawnej Europie dzieła Lipsjusza. Autor najpewniej przywłaszczył sobie pracę i chciał uchodzić za jej twórcę. Oto jeszcze jeden przyczynek do XVIII-wiecznych technik translatorskich i zarazem (niestety) do dziejów plagiatorstwa w dawnej Rzeczypospolitej.

Authors and Affiliations

Justyna Dąbkowska-Kujko

Keywords

EP ID EP193009
DOI -
Views 363
Downloads 0